Digital rupee : डिजिटल रुपया पाहायला का ? असा खरेदी करता येणार…

नवी दिल्ली : ( The currency, called ‘digital rupee‘, will be issued by the Reserve Bank in digital form and will be fungible with physical currency. … CBDC is a digital or virtual currency but it is not comparable to the private virtual currencies or cryptocurrency that have mushroomed over the last decade )

केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन यांनी 2022 च्या अर्थसंकल्पात डिजिटल रुपया RBI digital rupee लॉन्च करण्याची घोषणा केली आहे. आता सेंट्रल बँक अंतर्गत डिजिटल चलन असेल, म्हणजेच CBDC नवीन आर्थिक वर्षाच्या सुरुवातीला आरबीआय हे डिजिटल चलन लाँच करणार आहे.

जुलै 2021 मध्ये रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने म्हटलं होतं की, ते भारताच्या स्वतःच्या डिजिटल चलनावर काम करत आहेत, ज्याला सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सी (CBDC) म्हटलं जातं.

त्यामुळे डिजिटल रुपी किंवा CBDC हे डिजिटल digital rupee अर्थव्यवस्थेसाठी एक मोठे पाऊल मानले जात आहे. तसेच, अशा प्रकारे डिजिटल  अधिकृतपणे स्वतःचे चलन सुरू करणारा भारत हा पहिला मोठा देश बनेल.

चला तर मग जाणून घेऊया CBDC म्हणजे काय?

सरकारला याची गरज का पडली?

सामान्य लोकांसाठी ते कितपत सुरक्षित आणि फायदेशीर असेल?

डिजिटल चलन CBDC कोण लॉन्च करेल?

सविस्तर –

भारतीय रिझर्व्ह बँक RBI म्हणजेच आरबीआय नवीन आर्थिक वर्षात CBDC लाँच करणार आहे. हे नवीन चलन ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानावर आधारित असेल.

RBI द्वारे डिजिटल स्वरूपात Digital currency जारी केलेली CBDC हे चलन कायदेशीर निविदा असेल. मध्यवर्ती बँकेने जारी केलेल्या चलनाप्रमाणे CBDC असेल, परंतु तुम्ही ते नोटेप्रमाणे तुमच्या खिशात ठेवू शकणार नाही.मात्र ते चलनाप्रमाणेच काम करेल. तसेच, CBDC नोटा बदलून घेता येते. ते तुमच्या खात्यात इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात प्रतिबिंबित होईल. यापूर्वी आरबीआयच्या अहवालात असे सांगण्यात आले होते की CBDC या चलनाद्वारे तुम्ही रोखीच्या तुलनेत कुठेही सहज आणि सुरक्षितपणे खरेदी करू शकाल.

ते क्रिप्टोकरन्सीसारखे cryptocurrency असेल का?

ही क्रिप्टोकरन्सी नाही. भारतीय रिझर्व्ह बँकेची सीबीडीसी कायदेशीर निविदा असेल.

ते आरबीआयद्वारे जारी केले जाईल, त्यामुळे त्यात कोणताही धोका नाही. त्यामुळे देशात खरेदी करणे सोपे होणार आहे.

हे खाजगी आभासी चलन बिटकॉईनपेक्षा पूर्णपणे वेगळे असेल.

खाजगी आभासी चलनामध्ये अनेक अडथळे आहेत आणि बिटकॉइन सारख्या चलनाला सर्व देशांमध्ये मान्यता नाही.

तसेच, खाजगी आभासी चलन कोणत्याही सरकारशी जोडलेले नसल्यामुळे, त्यात खूप धोका आहे.

खाजगी आभासी चलने वस्तू नाहीत. तसेच त्यांचे कोणतेही आंतरिक मूल्य नाही.

Bitcoin हे बिटकॉइनसारखे धोकादायक चलन असेल का?

तुमच्या म्हण्याप्रमाणे नाही, सीबीडीसी CBDC किती सुरक्षित आहे हे जाणून घ्या.

इन्व्हेस्टोपीडियाच्या अहवालानुसार, सामान्य लोकांना कायदेशीर आणि सोयीस्कर डिजिटल चलन उपलब्ध करून देण्याचे सरकारचे उद्दिष्ट आहे, जेणेकरून त्यांना कोणत्याही सुरक्षेशी संबंधित समस्यांना सामोरे जावे लागणार नाही.

सरकारच्या अर्थसंकल्पात डिजिटल digital currency चलनाची घोषणा बिटकॉइन आणि इथर bitcoin and ethereum सारख्या इतर क्रिप्टो cryptocurrency आणि आभासी चलने घेण्याचा आपला मानस व्यक्त करते. बिटकॉइन, ईथर bitcoin and ethereum यांसारख्या क्रिप्टोकरन्सी मनी लाँडरिंग ( currency money laundering ), दहशतवादी वित्तपुरवठा, कर चुकवेगिरीला बळी पडत असल्याने आरबीआयने बिटकॉइनबद्दल अनेक वेळा चिंता व्यक्त केली आहे. अशा परिस्थितीत दहशतवादी संघटनाही त्याचा वापर करू शकतात. त्यामुळे RBI ने स्वतःचे डिजिटल चलन (CBDC) सुरू करण्याची योजना जाहीर केली आहे.

CBDC इतर डिजिटल पेमेंटपेक्षा चांगले आहे का?

होय, कसे माहित आहे का ? …

समजा, तुम्ही तुमच्या बँक खात्याऐवजी CBDC सह UPI प्रणालीद्वारे व्यवहार करता. यामध्ये, रोख रक्कम हस्तांतरित होताच आंतरबँक सेटलमेंटची आवश्यकता नाही. यासह, पेमेंट सिस्टममधून व्यवहार अधिक वास्तविक वेळेत आणि कमी खर्चात केले जातील. यामुळे भारतीय आयातदार कोणत्याही मध्यस्थाशिवाय यूएस निर्यातदारांना रिअल टाइममध्ये डिजिटल डॉलर अदा करू शकतील.

RBI आरबीआय ते थेट सुरू करू शकेल का?

उत्तर : नाही, कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण करायची आहे की नाही हे जाणून घ्या…

जरी आरबीआय ते सुरू करण्यास तयार आहे. पण संसदेत क्रिप्टो कायदा crypto laws संमत होईपर्यंत असे होणार नाही. कारण रिझव्‍‌र्ह बँक ऑफ इंडिया कायद्यांतर्गत Reserve Bank of India ( RBI ) सध्याच्या तरतुदी हे चलन भौतिक लक्षात घेऊन करण्यात आले आहेत. यामुळे कॉईनेज कायदा, परकीय चलन व्यवस्थापन कायदा (फेमा) आणि माहिती तंत्रज्ञान कायद्यात सुधारणा करण्याची गरज निर्माण होईल.

CBDC सीबीडीसी सुरू केल्याने बँकांवर परिणाम होईल का?

उत्तर : होय, याचा काय परिणाम होईल ते जाणून घ्या…

CBDC सुरू झाल्यामुळे, बँक ठेवींच्या व्यवहाराची मागणी कमी होईल. तसेच सेटलमेंटचा धोकाही कमी असेल. जोखीम मुक्त असल्याने, CBDC बँक ठेवी कमी करेल. तसेच, ठेवींवर सरकारी हमी कपात केली जाईल. दुसरीकडे, बँकांच्या ठेवी गमावल्यास, त्यांची पत निर्माण करण्याची क्षमता मर्यादित होईल. कारण केंद्रीय बँका खाजगी क्षेत्राला कर्ज देऊ शकत नाहीत.

america digital currency अमेरिका, चीन आणि यूके यांचे स्वतःचे डिजिटल चलन आहे का?

उत्तर: नाही, कोणत्या देशांचे स्वतःचे डिजिटल चलन आहे ते आम्हाला कळू द्या.

CBDC हे कोणत्याही देशाच्या अधिकृत चलनाचे इलेक्ट्रॉनिक रेकॉर्ड Electronic records of currency किंवा डिजिटल टोकन असेल. पैशाचे व्यवहार, अत्यावश्यक वस्तूंच्या खरेदीसाठी देयके यामध्येही त्याचा उपयोग होईल.

डिसेंबर 2021 पर्यंत, 87 देश (जे जागतिक GDP च्या 90% पेक्षा जास्त आहेत) CBDC चे संशोधन करत होते आणि माहिती गोळा करत होते. यापैकी 35 देश मे 2020 मध्ये CBDC सुरू करण्याच्या प्रकल्पावर विचार करत होते.

यापैकी 9 देशांनी आधीच CBDC लाँच केले आहेत. यामध्ये बहामास, 7 इस्टर्न कॅरिबियन आणि नायजेरियाचा समावेश आहे. नायजेरियाने नुकतेच कॅरिबियन बाहेर त्याचे CBDC e-naira लाँच केले आहे. तथापि, 4 मोठ्या केंद्रीय बँका असलेले प्रमुख देश (यूएसए, युरोप, जपान आणि यूके) त्यांचे स्वतःचे CBDC लाँच करण्यात मागे आहेत.

चीन आणि दक्षिण कोरियासह 14 देश आता प्रायोगिक टप्प्यात आहेत आणि त्यांचे CBDC लवकरच लॉन्च करण्याच्या तयारीत आहेत.

Digital Currency डिजिटल चलन सर्वसामान्यांसाठी फायदेशीर ठरेल का? 

उत्तर: होय, कसे माहित आहे.

डिजिटल चलन सुरू झाल्यामुळे सामान्य लोकांसाठी आणि सरकारसोबतच्या व्यवसायासाठीच्या व्यवहारांची किंमत कमी होईल. उदाहरणार्थ, UAE मधील कामगाराला पगाराच्या 50% डिजिटल मनी स्वरूपात मिळतात. याच्या मदतीने हे लोक कोणतेही अतिरिक्त शुल्क न भरता इतर देशांतील त्यांच्या नातेवाईकांना सहज आणि सहज पैसे पाठवू शकतात.

जागतिक बँकेचा अंदाज आहे की अशा प्रकारे इतर देशांना पैसे पाठवताना 7% पेक्षा जास्त शुल्क द्यावे लागेल, तर डिजिटल चलन सुरू झाल्यानंतर ते 2% पर्यंत खाली येईल. यामुळे कमी उत्पन्न असलेल्या देशांना दरवर्षी 16 अब्ज डॉलर (1.2 लाख कोटी रुपये) पेक्षा जास्त रक्कम मिळेल.